Noord-Holland – Het is droog de afgelopen maanden, erg droog. Zelfs zo droog, dat dit maar eens in de twintig jaar zou moeten voorkomen, zeggen de weermetingen van het KNMI. Een uitzonderlijke situatie, vertelt droogte-expert Niko Wanders. Maar wat betekent dat voor onze samenleving?

In februari viel er best veel regen in Noord-Holland, maar maart was extreem droog en ook in april liet de regen op zich wachten. Volgens de droogtemonitor van het KNMI is er gemiddeld een neerslagtekort van 66 millimeter. “Maar het KNMI begint pas in april met het bijhouden van de droogte en in maart was het ook al uitzonderlijk droog”, vertelt Niko Wanders aan NH Nieuws. Wanders is universitair docent Hydrologie en dé droogte-expert van Nederland. “Normaal zitten we rond deze tijd op een neerslagtekort van 20 a 30 millimeter, dus het is wel een uitzonderlijke situatie.”

Wanneer spreken we eigenlijk van droogte? Droogte is simpelweg als het droger is op een plek dan normaal. Daarom is er in de Sahara bijvoorbeeld geen sprake van droogte, maar in Noord-Holland wel.

Maar waarom is het nu dan zo droog? Allereerst ligt het aan klimaatverandering. Door de opwarming van de aarde verdampt steeds meer water. Daarnaast is de watervraag in Nederland best flink. We zijn gewend dat het water er altijd in overvloed is, maar dat is maar tijdelijk. Naarmate de droogte toeneemt zullen we beter op ons waterverbruik moeten letten en elke druppel moeten omdraaien. “En het is wel echt code geel nu”, merkt Wanders op. “Zet dit twee weken door dan zit je al op code oranje.”

Knock-out

Er is sprake van een neerslagtekort als er meer water verdampt dan dat er valt. In de winter hebben we in Nederland juist een neerslagoverschot. Dat overschot verzamelen we in watervoorraden in de grond. Dat gebruiken we dan in de ‘droge’ zomer voor industrie, natuur, landbouw, van alles eigenlijk. Een mooie balans. “Maar het problematische is dat we die reserves nu al moeten aanbreken, vroeger in het jaar dan normaal”, legt Wanders uit. “Als we later in de zomer dan nog water nodig hebben dan kan het al op zijn.”

En als het water opraakt dan komen de problemen boven drijven. Scheepvaart, de luchtkwaliteit, industrie, landbouw, er zijn eigenlijk weinig sectoren die de waterproblemen niet zullen merken.

We hebben al eerder een periode van extreme droogte meegemaakt. De zomer van 2018 behoorde tot de vijf procent droogste zomers sinds het begin van de vorige eeuw. Normaliter komt zo’n record-droogte één keer per veertig jaar voor, maar wat onderzoek van Wanders laat zien is dat het nu wel één keer per vijftien jaar kan voorkomen. “En dan zijn de droogtes ook nog langer en intensiever”, voegt hij toe. “Je kan het vergelijken met een bokswedstrijd: Je krijgt een knock-out en de hersteltijd wordt steeds korter. En dan krijg je gelijk weer een Knock-out. Dan wordt het herstellen steeds lastiger.”

Luchtkwaliteit en stofwolken

Zo haalt regenval de fijnstof uit de lucht. Bij periodes van droogte gebeurt dat niet en blijft het fijnstof dus in de lucht zweven. Dit haalt de luchtkwaliteit naar beneden, dit is vooral erg vervelend voor mensen met longproblemen.

Na een lange periode van droogte kunnen ook flinke stofwolken ontstaan. Harde windvlagen op een droge onbedekte bodem brengen talloze fijne deeltjes stof, grond, zand, micro-organismen zoals bacteriën, sporen of schimmels in de lucht. Bij zo’n stofwolk verdwijnt ook de vruchtbare laag van de bodem, waardoor economische schade in de landbouw kan ontstaan.

Droogte in de steden

Ook binnen de steden en dorpen kan droogte leiden tot schade en overlast. “Het grootste probleem is inklinking”, licht Wanders toe. “Als veengrond droogvalt dan gaat deze oxideren, verrotten eigenlijk, en dan zakt het naar beneden. Dat is inklinking.” En dat zorgt voor schade aan gebouwen, wegen en landbouwgrond. “En als het eenmaal zakt, dan komt het nooit meer terug omhoog.”

Verder is de droogte ook gevaarlijk voor houten paalfunderingen. Als deze houten palen diep in de grond droog komen te staan, omdat het grondwaterpeil zakt, dan kan er meer zuurstof bij. Dit kan er voor zorgen dat er schimmel in de paal ontstaat. Enkele maanden per jaar extra droogstand als gevolg van droogte kan de levensduur van deze palen drastisch verlagen.

Stroomuitval

Het lijkt misschien onlogisch, maar langdurige droogte kan ook zorgen voor stroomuitval. Grote ondergrondse elektriciteitskabels worden namelijk gekoeld met grondwater. Wanneer het grondwaterpeil zakt door droogte, dan worden de kabels niet meer goed gekoeld.
“Maar het grondwater ligt in Noord-Holland relatief ondiep en het kan altijd opgevuld worden met zout water”, licht Wanders toe. “De problemen zullen zich eerder voordoen bij de koeling binnen fabrieken en energiecentrales.”

Energiecentrales gebruiken enorme hoeveelheden zoet water om te koelen. Een flinke gascentrale gebruikt bijvoorbeeld een olympisch zwembad aan water per minuut. Als er niet voldoende water beschikbaar is, of het water is te warm, moeten energiecentrales hun productie terugschroeven of zelf helemaal stil leggen.

Netbeheerder Liander laat in een reactie weten de klimaatontwikkelingen en de droogte goed in de gaten te houden. “We maken ons net toekomstproof. Er wordt rekening gehouden met alle voorspellingen van het KNMI zodat we een elektriciteitsnet hebben dat nog zeker veertig jaar mee kan.”

Drinkwater

De droogte van de afgelopen maanden zal niet snel te merken zijn in de toevoer van ons drinkwater. PWN laat in een reactie weten voorbereid te zijn op langere perioden van hitte en droogte. “We houden het gebruik goed in de gaten en we zorgen ervoor dat er voldoende drinkwater beschikbaar is”, aldus een woordvoerder van PWN.

In de zogenaamde verdringingsreeks geldt daarnaast dat drinkwater voorrang heeft op bijvoorbeeld landbouw en industrie. Dus ook als het lang droog blijft, zal er daarom voldoende water beschikbaar zijn voor drinkwater.

Na zonneschijn komt regen

Na een periode van droogte volgen vaak flinke onweersbuien. Maar het is inmiddels zo droog dat er meer nodig is dan een flinke regenbui om het weer in balans te trekken. Een stortbui werkt ook juist averechts. “Als er heel veel regen in een korte tijd valt, dan kan het niet de grond intrekken”, vertelt Wanders. Dan stroomt het meeste water namelijk zo het riool in. Wat we eigenlijk willen is een periode van twintig dagen met zo’n drie millimeter aan miezerregen, weet Wanders. Dan kan het water rustig de grond intrekken. “Veel miezer is dan wel niet zo goed voor ons humeur, maar voor de droogte is dat de oplossing.”

(Bron: NH Nieuws – Melle Bos)